De erfgenamen van heer Ghijsel Back

Willem Bilderdijk werd in 1795 als felle orangist door de Bataven uitgewezen, verbleef tot 1806 in ballingschap in Duitsland en Engeland en leefde terug in Nederland te Amsterdam, Leiden en Haarlem als privaat-docent en van een koninklijk jaargeld. Op 18 december 1831 is hij te Haarlem gestorven.

Nadat op 17 april 1772 zijn bloedverwant Floris Pelgrom de Bie was overleden, confereerde de patrones van het Bacx-koorke, Femmetje Pelgrom de Bie, op 22 mei 1773 de vakante kapelanie aan Willem. De interval van meer dan een jaar is vermoedelijk een gevolg geweest van de pretenties van andere kandidaten, waarbij vooral gedacht moet worden aan Andries van Balen, een neef van Bilderdijks moeder, die een graad nader verwant was aan Ghyssel Back en volgens diens stichtingsakte meer rechten had. Hoe het ook zij, na de collatie supplieerde de patrones op 26 mei 1773 bij de S t at en-Generaal om een approbatie. De generaliteitsrekenkamer bracht op 11 oktober 1773 een positief advies uit en twee dagen later gaven de Staten hun fiat.

Door zijn afstamming van Ghyssel Back was Bilderdijk in liet bezit van enige genealogische dokumentatie, die zijn fantasie sterke impulsen heeft gegeven. Door enkele kunstgrepen met de stamboom-Pelgrom de Bie liet hij zich afstammen van zijn stief-voormoeder Jut van Veen en via haar van de heren van Heusden, de graven van Kleef en de legendarische graven van Teisterbant. Eenmaal in adellijke regionen aangekomen was het einde zoek: keizers en koningen verdrongen zich onder Bilderdijks voorvaderen en in menig dichtwerk bedeelde hij hen met hoofden bijrollen. De stadhouderlijke familie noemde hij zijn neven en nichten en zijn kinderen vernoemde hij niet naar zijn ouders Izaak of Sibilla, maar Elius naar een gewaande voorvader, de in 734 overleden zwaanridder, Alexis naar de Byzantijnse keizer van die naam, Alfred naar Alfred de Grote, koning van Wessex, wiens broer 'Ezelijn' (Aethelred) het wapenschild van Heusden had verrijkt met twee ezelsoren, of Adelheide naar Adelheide van Aquitanië, vrouw van de in 790 overleden graaf Ludolph van Kleef en Teisterbant. Geïnspireerd door Elius heette hij zich patroon van een ridderorde van de zwaan (die al generaties in de familie zou

Na het overlijden van zijn oudoom Emanuel Pelgrom de Bie in 1798 gaf de patrones het vacerende beneficie aan Willems broer Izaak Bilderdijk. Willem was in alle staten: de kapelanie had behoren te worden begeven aan zijn zoon Elius, die immers zijn opvolger als hoofd van de 'dynastie' was. De patrones kon hij nog enigszins vergeven, zij was gewoon een domme tante, maar broer Izaak was ronduit te kwader trouw.

In 1803 lagen de gebroeders elkaar weer dwars toen zij beiden, bovendien vergezeld van Michilda Maria Pelgrom de Bie, solliciteerden naar het patronaatschap van het Bacx-koorke. In de geschiedenis van het koor had een patroon vaak ter wille van een heel wat lukratiever beneficiaat van zijn positie afgezien, het omgekeerde was een novum. Duidelijk is, dat Willem Bilderdijk zich een financieel offer van meer dan 100 gulden per jaar wilde getroosten om door middel van het patronaatschap een juridisch tintje te geven aan zijn positie als familiehoofd; het patronaatschap verving het adelsdiploma voor een man door wiens aderen zoveel heldenbloed vloeide, dat zijn pen bijkans te kort schoot als het op de romantische dokumentatie ervan aankwam. Bij staatsbesluit van 30 augustus 1803 werd Willem Bilderdijk als patroon erkend.

Onder Bilderdijks bestier doorstond de aloude stichting een groot aantal politieke omwentelingen en veranderingen. Geruime tijd leek het erop, dat het Bacx-koor in de Omwenteling ten onder was gegaan, ten eerste door de gedeeltelijke afschaffing van de

In september 1837 solliciteerde Christina Wijnanda Burckhardt, oudste kind van Louise Bilderdijk, naar het patronaatschap. Een nieuwe moeilijkheid rees: een vrouw kwam niet voor de post in aanmerking. De sollicitante wees erop dat in het verleden verschillende vrouwen patrones waren geweest, maar kreeg de opdracht aan te tonen dat zij geen levende

Ter gelegenheid van de vierde afwijzing van Izaak Bilderdijk verwaardigde de Minister zich op 29 december 1837 een interpretatie van de stichtingsakte prijs te geven, die nadien maatgevend zou worden bij vergelijkbare opvolgingsperikelen. De stichtingsakte zou bepalen dat in het geval van resignatie, quod kaeres et possessor campi seu praeti praedicti, puta patronus -ipse tune resignet praedictum pratum cum jure patronatus proximiori haeridi de consanguinitati praedicta moet geacht worden te hebben gewild, dat de vraag wie in deze de proximior haeres is, zou worden beslist volgens de regelen, welke diezelfde acte ten opzigte van het regt der opvolging in het bezit der weide en van het met die weide verbondene patronaatschap der beide beneficiën heeft vastgesteld. Dat voorschreven acte hieromtrent heeft voorgeschreven quod dictum pratum jure successionis cum praedicto jure patronatus de Laurentio dus den naasten erfgenaam van Laurentius et sic deinceps semper ad proximiorem haeredem, de ipsius tamen domini Ghyselberti fundatoris consanguinitate ut praefatum devolvatur Dat voor zooverre er nog twyfel kon overblyven of hier onder de woorden proximior haeres, de naaste erfgenaam van den patroon, dan wel de naaste erfgenaam van den fundateur te verstaan zy, die twyfel in het faveur des erfgenaams van den patroon wordt opgeheven, deels door de als voorwaarde van opvolging bygevoegde clausule de ipsius tamen domini Ghyselberti fundatoris consanguinitate, deels en voornamelyk door deze verdere bepaling van de acte van stichting, onmiddelyk op de aangehaalde woorden volgende, et si talis proximior haeres possessor habuerit haeredes seu proles, ex illis senior secularis, sive clericus sive laïcus et indefectum masculi etiam si femina fuerit, solus vel sola et in solidum in dicto prato cum dicto jure patronatus succedat illudque habeat et teneat.

Jan Christiaan deed op 23 april 1851 voor een notaris te Utrecht van zijn erefunktie afstand met als argument geen

De domineesvrouw werd na in 1837 te zijn afgewezen op 16 mei 1851 door de Minister van Financiën als patrones van het Bacx-koorke in de Sint-Janskathedraal te 's-Hertogenbosch erkend. Zij hielp haar zoon Louis aan een beneficie. In 1868 copieerde de Bilderdijkbiograaf dr Wap ten huize Ten Brummeler

In 1854 begaf zijn moeder, na het overlijden van haar broer Jan Christiaan, Louis een van de beneficies van het Bacx-koorke. Toen zij in 1870 overleed, deed zich weer een patronaatsopvolgingsprobleem voor, daar zowel Lodewijk Willem Bilderdijk als Louis ten Brummeler Andriesse om het ambt vroegen. De Minister van Binnenlandse Zaken won in juni advies in bij de landsadvokaten over de vragen of de resignatie van Lodewijk Willem Bilderdijk in 1838 een definitief karakter had en of bij geschillen in zake het patronaatschap de beslissingsbevoegdheid bij het administratieve gezag lag. Op de eerste vraag kwam het antwoord dat jure canonico nullum beneficium quocumque nomine appellatur obtineri potest ante annum decimum quartum non quidem completum sed inchoatum, dat patronaatschap en beneficiaat onverenigbaar zijn en dat de afstand uit 1838 geen resignatio simplex, maar een resignatio in favorem vel conditionalis was. Het incompatibiliteitsprobleem zou zich voordoen, doordat Louis was voorgedragen als patroon en tevens als vader van een onmondige beneficiant (Marius) diens inkomen zou genieten. Willem Bilderdijk had nog in zijn dissertatie de stelling kunnen opnemen: patri non competit ususfructus feudi in filium familias collati -, maar de onderhavige feodale rechten waren afgeschaft.

Op de tweede vraag antwoordde de landsadvokaat: Naar ons inzien zijn de vicarijen niet zuiver van burgerregtelijken aard. Het zijn beneficiën, stichtingen, genot van vruchten van goederen, die geen eigenaar hebben. - Zoodra dus ontbreken de zoodanige, die volgens de stichtingsbrief regt hebben op patronaatschap, dan vervalt de stichting ter beschikking van den Staat. - de Staat heeft derhalve belang bij het toezigt, en het ware te wenschen, dat het toezigt scherper en de regeling der zaak krachtiger geweest ware, zoowel als de handhaving der regels, bij de stichting gesteld. Vroeger lag het toezicht namelijk bij de bisschop, zonder wiens goedkeuring geen overgang van patronaatschap of beneficiaat mogelijk was. Het is wel eens twijfelachtig, aldus de landsadvokaat, of de

Na het overlijden van haar vader in 1888 kwam allereerst haar broer Marius in aanmerking om hem als patroon van het Bacxkoorke op te volgen. Hij bedankte op 13 april 1889 ten overstaan van notaris Roersch te Venlo voor de eer en de Minister van Binnenlandse Zaken vroeg aan het provinciaal bestuur van Noord-Brabant om advies. De commissaris van de koning antwoordde dat hij de stichtingsbrief niet kon vinden. Hij raadpleegde de bisdom sgeschiedenissen van Coppens en Schutjes en vormde zich na lezing het volgende oordeel: Niet onopgemerkt mag ik laten, dat de mededeeling van voorgemelde geschiedschrijvers omtrent de verplichtingen aan de stichting verbonden en uit het fonds te kwijten, zeer weinig overeenkomt met de bestemming, die thans aan het fonds schijnt gegeven te worden. Blykbaar is er thans en-

Louisa Camilla ten Brummeler Andriesse overleed te Bergen aan Zee op 22 oktober 1951.

Op voordracht van zijn moeder werd Florus na het overlijden van Maurits Bilderdijk in 1917 benoemd tot beneficiant van het Bacx-koor; de Minister van Staat akkordeerde met deze aanstelling op 14 januari 1918. Na het overlijden van Louisa Camilla ten Brummeler Andriesse in 1951 volgde Florus van Reysen haar op als patroon van de stichting. Op 6 juli 1982 schreef hij mij over het beneficie-inkomen van ƒ 126,30 per jaar: Waar het geld vandaan komt, weet ik niet. Mijn Moeder vertelde mij dat het de opbrengst was van een stuk land bij 's-Hertogenbosch. Ik heb geen ander inkomen als begever. Alles wat ik weet heb ik uit verhalen van mijn Moeder. Haar verhaal is het volgende: door een Kanunik Bax is in de kerk te 's-Hertogenbosch een altaar gesticht